Các xã vùng ven biển của tỉnh Ninh Bình đã tiên phong trong việc chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang nuôi trồng thủy sản mang lại hiệu quả kinh tế và môi trường kép. Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn đang chịu những rào cản về quy mô và tính liên kết vùng.

Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc sát nhập ba tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình thành một đơn vị hành chính lớn hơn là tỉnh Ninh Bình (mới) và vận hành cơ chế quản lý tinh gọn chính quyền hai cấp, mô hình nuôi trồng thủy sản ven biển đang đứng trước cơ hội bứt phá chưa từng có.

Hiệu quả thực tế của mô hình chuyển đổi tại vùng ven biển

Vùng ven biển của tỉnh Ninh Bình là điển hình của khu vực chịu áp lực kép: thâm canh lúa năng suất thấp và xâm nhập mặn, triều cường do biến đổi khí hậu. Đất lúa một vụ hoặc hai vụ tại đây chỉ mang lại lợi nhuận tối đa 10 triệu đồng/ha/vụ, không đủ đảm bảo sinh kế bền vững.

Để thích ứng, hàng nghìn hecta đã được chuyển đổi sang các mô hình nuôi trồng thủy sản: như mô hình chuyên canh (tôm, cua); mô hình lúa tôm luân canh, đã được kiểm chứng là giải pháp tối ưu, người dân thu lợi từ 50 đến 120 triệu đồng/ha/năm từ vụ tôm (tôm sú, tôm thẻ), đồng thời vụ lúa sau đó được hưởng lợi từ việc cải tạo đất, giảm mặn, giảm chi phí.

Tại các vùng nhiễm mặn nghiêm trọng, mô hình này giúp nâng cao giá trị sử dụng đất lên gấp 5 đến 15 lần so với trồng lúa truyền thống, mang lại thu nhập ổn định cho người nông dân. Các mô hình hiệu quả này khẳng định tính đúng đắn của chủ trương tái cơ cấu nông nghiệp, tuy nhiên vẫn tồn tại những hạn chế mang tính cục bộ về hạ tầng thủy lợi, kiểm soát dịch bệnh và chuỗi giá trị.

Cơ hội bứt phá

Việc hợp nhất 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình thành tỉnh Ninh Bình (mới) không chỉ là bước ngoặt lớn trong tổ chức hành chính mà còn mở ra không gian phát triển liên vùng chiến lược, hình thành trung tâm động lực mới phía nam Đồng bằng sông Hồng.

Trước đó, các tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình đều đã từng bước chuyển dịch mô hình tăng trưởng, phát triển các lĩnh vực tiên phong như công nghiệp công nghệ cao, kinh tế số, kinh tế sáng tạo, kinh tế tuần hoàn và kinh tế di sản, là cơ hội lịch sử để tái cấu trúc toàn diện mô hình tăng trưởng, giải phóng mọi nguồn lực, tổ chức lại không gian phát triển, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, toàn diện và hội nhập sâu rộng, phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới sau hơn 40 năm đổi mới.

Về phát triển nông nghiệp, đây sẽ là cơ hội vàng để mô hình nuôi trồng thủy sản ven biển mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả theo hướng bền vững; Tối ưu hóa quy hoạch và đầu tư hạ tầng vùng, quy hoạch vùng duyên hải thống nhất với việc sát nhập toàn bộ khu vực ven biển nằm dưới sự quản lý của một cấp tỉnh.

Điều này cho phép xây dựng một quy hoạch tổng thể cho vùng nuôi trồng thủy sản nước lợ, mặn rộng lớn. Quy hoạch sẽ khắc phục triệt để tình trạng phân mảnh, đảm bảo sự đồng bộ trong thiết kế và vận hành hệ thống thủy lợi cấp, thoát nước, đầu tư công xuyên suốt, cơ chế chính quyền hai cấp, giúp tỉnh dễ dàng đưa ra quyết định đầu tư và phân bổ nguồn vốn tập trung vào các dự án hạ tầng lớn, xuyên suốt ranh giới hành chính cũ, triển khai xây dựng tuyến kênh dẫn nước mặn chính, hệ thống kiểm soát chất lượng nước tự động cho toàn bộ vùng nuôi, rút ngắn thời gian triển khai.

Đồng thời, nâng cao năng lực quản lý và hỗ trợ kỹ thuật, tập trung cán bộ chuyên môn. Sự tinh gọn bộ máy sẽ giúp tập trung đội ngũ chuyên gia về nông nghiệp, thủy sản, và quản lý môi trường tại cấp tỉnh, chuyên gia sẽ trực tiếp làm việc với cấp xã và các hợp tác xã mà không qua nhiều khâu trung gian; dịch vụ công, thủ tục hành chính (chuyển đổi đất, vay vốn, chứng nhận VietGAP) sẽ được giải quyết nhanh chóng, minh bạch hơn, khuyến khích người dân các xã ven biển mạnh dạn đầu tư vào công nghệ cao (nuôi tôm tuần hoàn, biofloc…) phát triển chuỗi giá trị và thương hiệu lớn.

Tỉnh Ninh Bình sau khi sát nhập cũng sẽ mở ra nhiều thương hiệu các ngành hàng lớn về thủy sản, quy mô sản xuất lớn từ các vùng ven biển sẽ thu hút các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu lớn đầu tư, hình thành chuỗi liên kết giá trị hoàn chỉnh. Với diện tích và sản lượng lớn, chính quyền cấp tỉnh mới sẽ có khả năng điều tiết thị trường, hỗ trợ giá và đàm phán hợp đồng xuất khẩu tốt hơn, giảm thiểu rủi ro cho người nông dân.

Mặc dù mang lại triển vọng lớn, việc vận hành chính quyền hai cấp cũng đặt ra những vấn đề thách thức trước mắt cần lưu ý như: tính đồng nhất trong quy hoạch, việc thống nhất các quy hoạch hiện có của các tỉnh cũ (đặc biệt là quy hoạch đất lúa và đất nuôi trồng thủy sản) cần thời gian và nỗ lực lớn, tránh gây xung đột lợi ích giữa các vùng, vùng ven biển mới rộng hơn, kéo theo nguy cơ dịch bệnh lây lan nhanh hơn, sự phối hợp trong kiểm soát dịch bệnh cần phải rất chặt chẽ và có quy trình khẩn cấp liên vùng. Tập quán canh tác và kinh doanh của người dân các tỉnh cũ có thể khác nhau, vì thế chính quyền địa phương mới cần có chính sách chuyển đổi linh hoạt, không áp đặt một mô hình chung.

Để sẵn sàng cho việc tối ưu hóa hiệu quả, tỉnh Ninh Bình xác định: khuyến khích các hợp tác xã nuôi trồng thủy sản chủ động liên kết với nhau trong việc mua chung giống, vật tư và chia sẻ kinh nghiệm quản lý dịch bệnh, áp dụng hệ thống quan trắc môi trường nước tự động, cảnh báo sớm dịch bệnh trên diện rộng, sử dụng công nghệ số để theo dõi chất lượng nước, phát triển các mô hình lúa/tôm theo tiêu chuẩn quốc tế (như SRP, ASC) để sản phẩm không chỉ có giá trị kinh tế cao mà còn đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe về môi trường và thị trường xuất khẩu, tăng quyền tự chủ cho các hợp tác xã và doanh nghiệp trong việc quản lý và vận hành các công trình thủy lợi nhỏ, giúp giảm tải cho bộ máy hành chính và tăng tính chủ động của người dân.

Mô hình chuyển đổi đất lúa sang nuôi trồng thủy sản ven biển tại Ninh Bình đã và đang chứng minh hiệu quả thực tế trong việc thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, để bứt phá lên một tầm cao mới, việc hoàn thiện thể chế và cơ chế quản lý là yếu tố then chốt.

Có thể thấy, phát triển nông nghiệp bền vững nói chung và trong chuyển đổi đất lúa sang nuôi trồng thủy sản nói riêng trong điều kiện tỉnh Ninh Bình vận hành chính quyền hai cấp đang mở ra triển vọng về một nền nông nghiệp thủy sản ven biển được quy hoạch đồng bộ, đầu tư tập trung và có chuỗi giá trị mạnh mẽ. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý tinh gọn, liên kết vùng và đầu tư hạ tầng đồng bộ chính là con đường thuận lợi để mô hình này đạt được mục tiêu phát triển kinh tế xanh, bền vững.

Theo Đỗ Trường/ NNVN