Hẹn gặp Liêu Thị Kim Phượng vào một buổi trưa nắng gắt của Sài Gòn tại Vườn lan Việt. Đón tôi là một cô gái nhỏ nhắn, với đôi mắt sáng và có phần hơi rụt rè. Thế nhưng, khi vào câu chuyện, nhắc đến hoa lan, Kim Phượng như "bắt trúng mạch", cô kể đủ thứ chuyện liên quan đến lan mãi không dứt.

Làm chủ công nghệ

Hoa lan Dendrobium là một trong những dòng lan có giá trị kinh tế cao, được ưa chuộng nhờ độ bền hoa, màu sắc đa dạng và khả năng ứng dụng linh hoạt trong trang trí, quà tặng, sưu tầm. Tại Việt Nam, đặc biệt một siêu đô thị như TP.HCM, lan Dendrobium chiếm tỷ lệ lớn trong diện tích trồng lan.

Khởi nghiệp từ năm 2015, Liêu Thị Kim Phượng đã trải qua nhiều lần thất bại khi dấn thân vào nông nghiệp. Đến năm 2018, nhận thấy một nghịch lý tồn tại suốt nhiều năm là Việt Nam gần như không tự sản xuất được giống, phải nhập khẩu chủ yếu từ Thái Lan, với diện tích trồng lan khoảng 400 ha, trong đó 70% là lan Dendrobium. Điều này khiến người trồng lan phụ thuộc nguồn giống ngoại, chi phí cao, rủi ro lớn khi thị trường biến động.

“Chúng ta có thị trường, có kỹ thuật trồng, nhưng lại thiếu khâu cốt lõi là giống. Đó là điểm nghẽn lớn của ngành lan Việt Nam lúc bấy giờ”, Kim Phượng nói.

Tốt nghiệp Đại học Nông Lâm TP.HCM chuyên ngành Nông học và có thêm bằng Cử nhân Tài chính, Kim Phượng sớm nhận ra khoảng trống trong chuỗi giá trị hoa lan. Năm 2019, sau chuyến tham quan học tập kinh nghiệm mô hình trồng lan Dendrobium tại Thái Lan, Kim Phượng bắt tay khởi nghiệp với mô hình lai tạo và sản xuất giống lan Dendrobium nội địa. Thời điểm đó, mô hình này còn rất mới, rủi ro cao, khiến cô phải đối mặt với sự phản đối từ gia đình, bạn bè và cả thầy cô.

Việc thuê đất, đầu tư nhà lưới, phòng thí nghiệm, nhập thiết bị cấy mô đòi hỏi nguồn vốn lớn. Trong khi đó, thiếu giống ban đầu buộc cô phải kiên trì nghiên cứu từ con số không, chấp nhận nhiều thất bại. Thị trường lại quen dùng giống Thái Lan, khiến việc xây dựng thương hiệu lan của cô càng thêm khó khăn.

Thế nhưng, quyết là làm, Kim Phượng ngày ngày kiên trì ghi chép, theo dõi từng thông số kỹ thuật, từ lai tạo, nhân giống đến trồng khảo nghiệm ngoài vườn. Những thí nghiệm nhỏ ban đầu dần được hoàn thiện, và bắt đầu mở rộng quy mô.

Bước ngoặt đến khi công nghệ nuôi cấy mô được ứng dụng bài bản. Nhờ đó, Kim Phượng có thể nhân giống nhanh, tạo cây đồng đều, sạch bệnh, bởi đây là yếu tố then chốt để sản xuất bền vững. Kết hợp với phương pháp lai tạo chọn lọc, Kim Phượng từng bước tạo ra các giống lan Dendrobium phù hợp điều kiện Việt Nam, có khả năng kháng bệnh tốt, màu sắc đẹp, đáp ứng nhu cầu thị trường.

Từ mô hình cá nhân, HTX Nông nghiệp Vườn Lan Việt chính thức ra đời, phát triển theo chuỗi giá trị khép kín, lấy công nghệ làm nền tảng, từng bước ổn định sản xuất, mở rộng liên kết và đạt doanh thu hơn 3 tỷ đồng mỗi năm. Chuỗi liên kết được tổ chức bài bản, phòng lab sản xuất cây giống, ứng dụng công nghệ nuôi cấy mô để tạo ra các giống lan Dendrobium đồng đều, chất lượng cao. Trung bình mỗi tháng cung ứng ra thị trường khoảng 6.000 cây mô.

“Tôi muốn xây dựng ngành sản xuất hoa lan công nghiệp hiện đại, mang lại giá trị kinh tế cao, bền vững cho người nông dân, mà không phải phụ thuộc vào giống nhập khẩu. Hoa lan Dendrobium, với vẻ đẹp và tính ứng dụng cao, đang chiếm lĩnh thị trường quà tặng, trang trí và sưu tầm”, Kim Phượng nói và cho biết, HTX Nông nghiệp Vườn Lan Việt xây dựng chuỗi giá trị từ nghiên cứu giống, nuôi trồng đến phân phối, đảm bảo chất lượng vượt trội, tối ưu hóa lợi ích cho các bên liên quan.

Theo Kim Phượng, chỉ khi kiểm soát được toàn bộ chuỗi từ giống đến tiêu thụ, người làm lan mới có thể chủ động chất lượng, giảm rủi ro và nâng cao giá trị sản phẩm.

Không dừng lại ở bán cây giống hay hoa thương phẩm, từ thực tế thị trường, Kim Phượng định hướng sẽ phát triển giỏ hoa lan quà tặng, kết hợp lan Dendrobium với các sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống như mây tre đan, lục bình, dừa.

“Giỏ hoa lan không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là câu chuyện văn hóa và lối sống xanh”, Kim Phượng nói và cho biết, với thiết kế linh hoạt, giỏ hoa lan Dendrobium sẽ được ưa chuộng trong các dịp khai trương, lễ, Tết, sinh nhật, trở thành phân khúc mang lại giá trị gia tăng cao.

Trong xu thế hội nhập, HTX Nông nghiệp Vườn lan Việt tận dụng mạnh mẽ các nền tảng số như Youtube, TikTok, Shopee, Lazada không chỉ bán hàng mà còn chia sẻ kỹ thuật trồng lan, kể câu chuyện khởi nghiệp, xây dựng niềm tin với người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Xây chuỗi giá trị hoa lan bền vững

Một trong những điểm mà tôi ấn tượng ở cô gái nhỏ nhắn này, đó là tình yêu với hoa lan, với nền nông nghiệp. Cô luôn trăn trở, và theo đuổi nền nông nghiệp thân thiện môi trường. Tại Vườn lan Việt, giá thể xơ dừa tái chế được sử dụng thay thế nhiều vật liệu truyền thống, phân bón hữu cơ và thuốc bảo vệ thực vật sinh học được ưu tiên nhằm giảm tác động môi trường.

Không những thế, cô còn đầu tư máy cán xơ dừa hiện đại có cảm biến tự ngắt, giúp tăng năng suất gấp 3 lần và đảm bảo an toàn lao động. Đây là những chi tiết nhỏ nhưng thể hiện rõ tư duy sản xuất bền vững của thế hệ nông dân trẻ thời 4.0.

Từ những thành công bước đầu, HTX Nông nghiệp Vườn lan Việt xây dựng chuỗi liên kết khép kín với nhiều hộ trồng lan trong và ngoài TP.HCM. Các hộ được cung cấp giống chất lượng, hỗ trợ kỹ thuật thường xuyên và được bao tiêu sản phẩm với giá ổn định, hạn chế tình trạng bị thương lái ép giá.

Không chỉ tập trung làm kinh tế, Liêu Thị Kim Phượng còn tích cực tham gia các hoạt động của Hội Nông dân. Cô cũng thường xuyên tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ thuật miễn phí cho hội viên, chia sẻ kinh nghiệm trồng lan, sử dụng giá thể xơ dừa, ứng dụng công nghệ trong sản xuất.

"Giúp nông dân làm chủ kỹ thuật chính là cách bền vững nhất để ngành lan phát triển, tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm” và phụ thuộc thị trường", Kim Phượng nói và cho biết, trong thời gian tới, cô sẽ liên kết với một số hộ có cơ sở mặt bằng để có thể phát triển về dòng sản phẩm giỏ lan, bởi đây là một trong những thị trường đầy tiềm năng ở TP.HCM.

Với những nỗ lực không ngừng, Liêu Thị Kim Phượng được vinh danh Nông dân Việt Nam xuất sắc năm 2023 và HTX Nông nghiệp Vườn Lan Việt trở thành Hợp tác xã tiêu biểu toàn quốc năm 2024. Chính vì thế, mà Kim Phượng luôn được Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM, Hội Nông dân TP.HCM cũng như các đơn vị mời tham gia thuyết trình tại nhiều hội thảo, tọa đàm chuyên đề về sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.

Liêu Thị Kim Phượng đã chứng minh rằng, làm nông nghiệp không chỉ là lao động chân tay, mà là không gian của tri thức, công nghệ và sáng tạo. Câu chuyện của Vườn lan Việt không chỉ là hành trình làm giàu từ hoa lan Dendrobium, mà còn gợi mở cho hướng phát triển bền vững của nông nghiệp đô thị trong thời đại số tại siêu đô thị phương Nam.

Theo Nguyễn Thủy/ NNVN