Dọc mùng (hay còn gọi là ráy dọc mùng, bạc hà...) là loài thực vật thuộc họ ráy, phổ biến ở vùng nhiệt đới châu Á rồi lan rộng đến miền Đông bắc Úc. Loại rau này là cây lâu năm, thân thảo, cuống lá dày, xốp và mọng nước; cây có lá vươn cao hơn 1m, lá bản to hình trái tim, giữa có gân chạy dọc chiều dài của lá; phần rễ phình ra như dạng củ; cây trổ hoa vào mùa xuân sang mùa hè, hoa đực mọc ở ngọn dòm dạng thỏi có bao choàng., hoa cái mọc ở gốc thỏi; quả màu đỏ, hình trứng.

Dọc mùng được trồng hoặc mọc hoang dại ở rất nhiều nơi trên mảng đất hình chữ S. Người dân chủ yếu lấy bẹ làm rau hoặc làm cây cảnh với tên gọi phổ biến là “tai voi lớn”.

Trước kia, người ta thường cắt hái dọc mùng về cho heo, gà... ăn vì nhầm tưởng đó là cây ráy ngứa. Dần dần chúng trở thành loại rau được ưa chuộng trong các bữa ăn của hàng triệu người dân Việt. Bởi bẹ lá dọc mùng có thể dùng để nấu canh cá chua, nhúng lẩu, muối dưa...

Nắm bắt thị hiếu người tiêu dùng, người dân ở một số tỉnh miền Tây đã cải tạo vườn tạp để trồng loại rau này và bước đầu đem lại hiệu quả kinh tế cao.

Anh Phạm Quốc Tuấn, một nông dân trồng 3.000m2 dọc mùng cho biết, trước đây gia đình anh chuyên trông bắp, đậu cô ve, mướp đắng... Song do thời tiết thất thường, năng suất giảm nên hiệu quả kinh tế không cao. Sau đó anh chuyển sang trồng dọc mùng – loại cây dễ trồng, dễ chăm sóc và ít vốn đầu tư.

“Thời gian từ lúc trồng cho đến thu hoạch khoảng 3 tháng. Nếu chăm sóc tốt, mỗi bẹ dọc mùng cao khoảng 2m, trọng lượng 2-3kg/bẹ. Mỗi lứa tôi thu hoạch khoảng 30 tấn, một năm trồng 2 lứa. Sau khi trừ các chi phí đầu tư, tôi thu về 150 – 180 triệu/năm”, anh Tuấn nói.

Theo lương y Vũ Quốc Trung - Hội Đông y huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, dọc mùng còn gọi là bạc hà, mon thơm, được trồng nhiều ở các địa phương trong cả nước. Cây dọc mùng dễ phát triển ở nhiều loại đất khác nhau nhưng hay mọc ở nơi ẩm ướt.

Theo y học hiện đại, trong khoảng 100g dọc mùng chứa 95g nước, 0,25g protein và lương bột đường là 3,8g. Dọc mùng chứa lượng lớn phốt pho, kali, canxi, magie, sắt, vitamin C.

Theo Đông y, dọc mùng có vị nhạt, tính mát, không có độc, tác dụng thanh nhiệt, giải độc. Vì vậy, ngoài dùng làm thực phẩm nấu canh cá, canh sườn, dọc mùng còn có tác dụng chữa bệnh. Thân và lá dọc mùng tiêu ứ, trừ giun. Củ dọc mùng phơi khô tán bột để chữa bệnh ngoài da.

Trong đời sống hằng ngày, dọc mùng được chế biến làm các món ăn như canh, bún, nộm, luộc thậm chí muối như dưa chua. Dọc mùng hợp với các món giàu chất đạm. Ngày hè, dọc mùng được nhiều người ưa thích vừa thanh mát, giải độc, ngon miệng.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng dọc mùng tốt cho những người bị mỡ máu, cholesterol máu cao, được coi như "máy quét"mỡ ra khỏi cơ thể. Đây cũng là thực phẩm đầu bảng tốt cho giảm cân, hệ tim mạch.

Dọc mùng có thể dùng tươi hoặc phơi khô làm thuốc. Để điều trị bệnh sởi, người ta lấy bẹ dọc mùng rửa sạch, phơi khô và đem nấu với nước cho tới khi cô đặc lại, uống 2-3 lần/ngày, kiên trì trong 4-5 ngày. Dọc mùng còn sử dụng trong trị cảm cúm bằng cách phơi khô, sắc cô đặc, uống khi còn ấm nóng.

Tuy nhiên, chế biến dọc mùng không cẩn thận dễ gây ngứa họng khi ăn nên nhiều người không thích. Sơ chế dọc mùng cần làm thật kỹ. Thân dọc mùng tước sạch vỏ, bỏ phần màng trắng, sau đó ngâm với nước muối khoảng 15 phút. Vắt sạch nước trong dọc mùng rồi mang đi nấu canh.

Lương y Trung khuyến cáo người tăng axit uric hạn chế ăn dọc mùng. Người có cơ địa dị ứng dọc mùng có thể bị ngứa, nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi dùng.

Từ bẹ lá của cây dọc mùng được chế biến thành các món ăn như:

Loại rau nấu canh chua, lẩu chua

Bẹ lá được tước vỏ, xắt mỏng hay xắt khúc để nấu canh chua hay lẩu chua. Món canh chua nấu với bẹ lá là món ăn truyền thống của người dân miền Nam.

Bẹ lá được bóc vỏ, xắt mỏng, ngâm nước lạnh cho tan chất gây ngứa rồi trụn trong nước sôi và vắt bỏ nước để ráo. Sau đó người ta tiến thành trộn hỗn hợp trên với các loại gia vị, rau thơm và rắc lạc rang là có thể thưởng thức được.

Làm loại rau để muối dưa chua

Bẹ lá được tước vỏ, xắt mỏng hay xắt khúc dùng để muối dưa chua, chỉ sau 4-5 ngày sẽ có món ăn dân giã nhưng lạ miệng, hấp dẫn. Món dưa chua này rất phổ biến ở miền Trung và miền Bắc.

Làm loại rau để luộc, xào

Bẹ lá được tước vỏ, xắt mỏng hay xắt khúc dùng để luộc hoặc xào với thịt, trứng, hải sản, lòng gia cầm… Món này ăn rất lạ miệng và rất được ưa chuộng ở miền Bắc và miền Trung.

Không chỉ là rau ăn, dọc mùng còn được làm thuốc chữa bệnh, rất tốt cho sức khỏe. Theo kinh nghiệm dân gian, củ dọc mùng được dùng làm thuốc, có các tác dụng giải nhiệt, trừ độc, khu phong, trị cảm cúm..

Theo Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế, cây dọc mùng thường hay bị nhầm với cây ráy. Trái ngược với hương vị giòn ngọt, tươi mát của dọc mùng sau khi chế biến cẩn thận, ăn phải lá hoặc thân ráy thường dẫn tới các triệu chứng tê môi lưỡi, cứng hàm, méo miệng. Triệu chứng này xuất phát từ hàm lượng sapotoxin có trong cây ráy.

Để phân biệt cây ráy và cây dọc mùng, bạn lưu ý, cuống lá của dọc mùng có màu xanh nhạt và phủ một lớp phấn trắng bên ngoài. Cuống lá của cây ráy to và cứng cáp, khi tiếp xúc trực tiếp với da thường gây phản ứng ngứa rát.

Theo NGUYÊN AN/ DÂN VIỆT