Mã đề hay còn được gọi là bông lá đề, có tên khoa học là Plantago major, là một loại rau dại thường mọc đầy đường và quanh vườn nhà ở Việt Nam.

Với hình ảnh quen thuộc, cây mã đề có lá xanh mướt, dày, gân lá song song và cuống lá ngắn. Cây mọc thấp, cao khoảng 10-15 cm nhưng sức sống lại vô cùng mạnh mẽ, có thể mọc xen lẫn giữa những loại cỏ dại khác, sống tốt trên nhiều loại đất.

Tuy mã đề là loại rau dại thường bị bỏ qua và ít được chú ý, nhưng thực tế nó lại ẩn chứa nhiều giá trị dinh dưỡng và dược liệu đáng kể.

Trong y học cổ truyền, mã đề được xem như một loại cây thuốc quý với các đặc tính như thanh nhiệt, giải độc và lợi tiểu. Không chỉ có vậy, mã đề còn có thể trở thành nguyên liệu cho những món ăn dân dã nhưng không kém phần bổ dưỡng, góp phần làm phong phú thêm bữa ăn của người Việt.

Là loại rau mọc đầy đường, mã đề dễ dàng sinh trưởng và phát triển mạnh mẽ ở nhiều vùng miền Việt Nam. Loài cây này ưa thích những nơi có đất ẩm ướt, ánh sáng yếu, nhưng vẫn có thể tồn tại và phát triển ở những vùng khô hạn nhờ khả năng thích nghi cao. Người ta dễ dàng bắt gặp mã đề mọc thành đám nhỏ ở ven đường, bãi cỏ, sân vườn, bờ ruộng hay cả những góc vườn bỏ hoang.

Có thể dễ dàng bắt gặp loại rau mã đề mọc thành đám nhỏ ở ven đường, bãi cỏ, sân vườn, bờ ruộng hay cả những góc vườn bỏ hoang.

Với khả năng mọc dại tự nhiên, mã đề không cần phải chăm sóc cầu kỳ mà vẫn phát triển xanh tốt. Cây ra hoa và kết hạt quanh năm, hoa màu trắng nhỏ mọc thành cụm dài trên ngọn, còn hạt nhỏ màu nâu đen có thể được thu hoạch để sử dụng trong ẩm thực và làm thuốc.

Lương y Đa khoa Bùi Đắc Sáng, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Hội Đông y Hà Nội cho biết, trong lá cây mã đề giàu canxi và các khoáng chất khác, với 100g lá chứa một lượng vitamin A tương đương với củ cà rốt. Toàn thân chứa một glucozit gọi là aucubin hay rinantin còn gọi là aucubozit. Trong lá có chất nhầy, chất đắng, carotin, vitamin C, vitamin K yếu tố T. Trong hạt chứa chất nhầy, axit plantenolic, adnin và cholin.

Cây mã đề rất giàu chất đạm cùng các chất dinh dưỡng, bao gồm beta carotene, canxi, vitamin C và K, các dưỡng chất thực vật như allantoin, apigenin, aucubin, baicalein, axit oleanolic, sorbitol và tanin.

Trong đó beta carotene giúp tăng cường thị lực và chống lại ung thư, canxi giúp xương chắc khỏe và là một yếu tố cần thiết cho hệ thần kinh khỏe mạnh, vitamin C giúp chống lại ung thư và giảm căng thẳng, vitamin K cần thiết cho máu và sức khoẻ của mạch máu.

Những món ăn từ loại rau mọc đầy đường: Mã đề

Nhiều nước ở châu Á và vùng Đông Nam Á khác đều dùng lá cây mã đề non để làm rau. Ở Nhật Bản, loại rau mã đề được dùng để ăn sống và nấu các món súp hải sản truyền thống. Ở Nam Mỹ và người bản địa Bắc Mỹ dùng lá Mã đề non để ăn như món salad xanh và lá già dùng để hầm, nấu với thịt.

Dù thường được biết đến với vai trò là một cây thuốc, mã đề cũng có thể chế biến thành nhiều món ăn dân dã, mang đến hương vị thanh mát và bổ dưỡng. Lá mã đề non có thể được sử dụng để nấu canh, xào hoặc làm nộm, tạo nên những món ăn vừa ngon miệng vừa tốt cho sức khỏe.

Một trong những món ăn phổ biến từ mã đề là canh mã đề nấu với thịt bằm, tôm, hoặc cua. Món canh này có vị ngọt mát, giúp thanh nhiệt cơ thể, rất thích hợp cho những ngày hè oi bức. Bên cạnh đó, lá mã đề còn có thể xào tỏi, tạo nên món ăn đơn giản nhưng không kém phần hấp dẫn. Những người yêu thích ẩm thực dân dã cũng thường làm nộm mã đề kết hợp với các loại rau sống khác, mang lại hương vị tươi ngon, lạ miệng.

Loại rau này đem nấu với thịt bằm thành một món ăn rất ngon và tốt cho sức khỏe.

Hạt mã đề cũng có thể sử dụng trong ẩm thực, đặc biệt là trong các món tráng miệng. Khi ngâm nước, hạt mã đề nở ra giống như hạt é, có thể dùng để pha nước giải khát hoặc nấu chè, mang lại hương vị độc đáo và bổ dưỡng.

Không chỉ là loại rau mọc đầy đường với giá trị ẩm thực, mã đề còn được xem như một loại cây thuốc quý trong y học cổ truyền. Từ lâu, mã đề đã được sử dụng để thanh nhiệt, giải độc cơ thể. Lá mã đề có tính hàn, vị ngọt, giúp làm mát cơ thể, lợi tiểu và đào thải độc tố.

Các nghiên cứu khoa học hiện đại cũng đã chứng minh rằng mã đề chứa nhiều hợp chất có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm và chống oxy hóa mạnh mẽ như flavonoid và tannin. Nhờ những thành phần này, mã đề giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh, giảm viêm nhiễm, và hỗ trợ quá trình thanh lọc cơ thể một cách hiệu quả.

Vừa là loại rau vừa là cây thuốc dân gian với nhiều lợi ích sức khỏe

Không chỉ góp phần làm phong phú bữa ăn, mã đề còn là loại rau dại với nhiều công dụng chữa bệnh quý giá. Cây mã đề được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh từ các vấn đề về tiêu hóa, viêm nhiễm cho đến bảo vệ sức khỏe tim mạch.

Hỗ trợ tiêu hóa: Hạt mã đề chứa nhiều chất xơ hòa tan, có tác dụng tăng khối lượng phân, làm mềm phân và kích thích nhu động ruột, giúp cải thiện tình trạng táo bón. Chất nhầy từ hạt mã đề cũng giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, giảm tiết axit, hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày hiệu quả.

Mã đề còn được sử dụng như một loại nước uống cho ngày hè. Tuy nhiên, không sử dụng cây mã đề như một loại nước giải khát. Như đã chia sẻ, mã đề là loại cây có tính mát, tốt cho gan nên nhiều người lầm tưởng chúng có thể thay nước lọc để bảo vệ gan. Đây là quan niệm sai lầm, bởi nếu uống quá liều lượng cho phép, mã đề sẽ gây nguy hiểm cho gan.

Giảm đau, chống viêm: Mã đề chứa nhiều hợp chất như flavonoid, terpenoid và glycosid có khả năng giảm đau, chống viêm tự nhiên. Những hoạt chất này ức chế phản ứng viêm, giúp giảm sưng đau mà không gây ra tác dụng phụ như một số loại thuốc chống viêm khác.

Tăng cường sức đề kháng: Với hàm lượng cao các chất chống oxy hóa, mã đề giúp bảo vệ cơ thể khỏi tác động của các gốc tự do, từ đó tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch. Việc bổ sung mã đề vào chế độ ăn hàng ngày có thể giúp cơ thể chống lại bệnh tật, duy trì sức khỏe.

Bảo vệ sức khỏe tim mạch: Nhờ chứa nhiều chất chống oxy hóa và đặc tính chống viêm, mã đề giúp bảo vệ mạch máu, giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mã đề có thể giúp giảm cholesterol xấu và triglyceride trong máu, hỗ trợ bảo vệ tim mạch.

Dễ dàng bắt gặp loại rau mã đề đầy đường và quanh vườn nhà ở Việt Nam.

Mã đề, loại rau dại mọc đầy đường và quanh vườn nhà, không chỉ là một phần trong bức tranh thiên nhiên quen thuộc của làng quê Việt Nam, mà còn là một nguồn dinh dưỡng và dược liệu quý giá. Việc tận dụng mã đề trong ẩm thực và y học không chỉ mang lại những bữa ăn ngon, thanh mát mà còn giúp cải thiện sức khỏe toàn diện. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế trước khi sử dụng mã đề như một phương pháp chữa bệnh. 

Theo AN NGUYEN/ DAN VIET