Đề kháng kháng sinh đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất của thế kỷ 21. WHO cảnh báo số ca tử vong do đề kháng kháng sinh có thể lên tới 10 triệu người/năm vào 2050, vượt HIV/AIDS và sốt rét.

Tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng kháng sinh cao, đặc biệt trong chăn nuôi heo, đang gây ra tình trạng vi khuẩn kháng thuốc lan rộng. Thực trạng này nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa con người, động vật và môi trường, theo tiếp cận Một sức khỏe - One Health.

Đề kháng kháng sinh được phân loại theo mức độ: MDR (đa kháng), XDR (kháng rộng) và PDR (toàn kháng). Theo PGS.TS Võ Thị Trà An, khoa Chăn nuôi Thú y, trường Đại học Nông lâm TP.HCM, nguyên nhân chủ yếu là sử dụng kháng sinh sai cách, dẫn tới vi khuẩn phát triển các cơ chế kháng như tạo men ly giải, tăng bơm đẩy thuốc ra ngoài hoặc thay đổi đích bám.

Trong chăn nuôi, kháng sinh được dùng với ba mục đích: điều trị, phòng bệnh và kích thích sinh trưởng. Lạm dụng kháng sinh, đặc biệt các kháng sinh quan trọng cho người như fluoroquinolones hay colistin, làm tăng nguy cơ lan truyền vi khuẩn đa kháng sang người qua thực phẩm và môi trường.

Lượng kháng sinh tiêu thụ trong chăn nuôi Việt Nam năm 2015 ước tính 2.751 tấn, trong đó riêng heo chiếm 1.600 tấn, cao hơn lượng sử dụng trong y tế (1.086 tấn). Hậu quả là giảm hiệu quả điều trị, tăng tỷ lệ chết, giảm năng suất và tăng chi phí sản xuất. Ví dụ tiêu chảy sau cai sữa có thể gây tỷ lệ chết 10 - 20%, trong khi chi phí thuốc tăng gấp 2-3 lần.

Trước thực trạng này, Việt Nam đã triển khai lộ trình giảm kháng sinh. Từ 1/1/2020, cấm kháng sinh kích thích sinh trưởng trong thức ăn chăn nuôi. Đến 31/12/2021, cấm kháng sinh cực kỳ quan trọng trong thức ăn chăn nuôi. Mục tiêu tiếp theo là từ 1/1/2026, cấm hoàn toàn sử dụng kháng sinh phòng bệnh, theo Nghị định 13/2020/NĐ-CP và Thông tư 12/2020/TT-BNNPTNT.

Trong bối cảnh giảm phụ thuộc kháng sinh, vaccine khẳng định vai trò bền vững. Chủ động phòng bệnh thông qua vaccine, kết hợp cải thiện điều kiện chăn nuôi, an toàn sinh học và dinh dưỡng hợp lý giúp đàn heo duy trì sức khỏe và năng suất.

Theo Ông Nguyễn Công Huy, Giám đốc Kỹ thuật Boehringer Ingelheim Việt Nam, kinh nghiệm từ Hà Lan cho thấy trong 14 năm, lượng kháng sinh giảm 70% nhưng năng suất heo vẫn tăng rõ rệt. Các nghiên cứu quốc tế cũng chứng minh vaccine PCV2 giảm hơn 50% lượng kháng sinh dùng cho bệnh hô hấp.

“Vaccine đường uống Enterisol® Ileitis giảm tới 79% lượng kháng sinh trong phòng và điều trị viêm hồi tràng, thậm chí thay thế hoàn toàn một số kháng sinh thông thường. Một thử nghiệm khác cho thấy đàn heo dùng vaccine này cần ít hơn 36% kháng sinh, đồng thời tiết kiệm trung bình 5,5 euro/con nhờ giảm chi phí thuốc, tối ưu thức ăn và tăng trưởng tốt hơn”, ông Huy cho hay.

Giai đoạn sau cai sữa - khi kháng thể mẹ truyền giảm và heo chịu nhiều stress là thời điểm nhạy cảm, chiếm 80% lượng kháng sinh sử dụng. “Hầu hết các bệnh chính trên heo đều đã có vaccine phòng ngừa hiệu quả, giúp heo sớm tạo miễn dịch chủ động, vượt qua giai đoạn khủng hoảng miễn dịch và giảm việc sử dụng kháng sinh”, ông Công Huy nhấn mạnh.

Ông Huy cũng lưu ý sức khỏe đường ruột là nền tảng năng suất, vaccine sống đường uống tạo miễn dịch kép với niêm mạc và trung gian tế bào mà không gây stress cho heo.

Ngoài vaccine, các giải pháp tổng thể cũng rất quan trọng. Tuân thủ 5 đúng trong sử dụng kháng sinh: đúng bệnh, đúng kháng sinh, đúng liều, đúng đường và đúng thời gian. Áp dụng chế phẩm thay thế như probiotics, axit hữu cơ, thảo dược, kết hợp an toàn sinh học sẽ tăng cường sức khỏe và miễn dịch, giảm nguy cơ bùng phát bệnh. Phối hợp liên ngành y tế - thú y - môi trường theo tiếp cận One Health giúp giám sát đề kháng kháng sinh, truy vết và ngăn chặn lây lan hiệu quả.

Ông Niklas Birkner, Tổng Giám đốc Công ty Thuốc Thú y Boehringer Ingelheim Việt Nam nhấn mạnh: “Khi động vật khỏe mạnh, con người cũng khỏe mạnh hơn”. Vaccine và các giải pháp phòng bệnh chủ động là chìa khóa để duy trì năng suất, bảo đảm an toàn thực phẩm và hạn chế đề kháng kháng sinh. Đồng hành cùng lộ trình giảm kháng sinh của Chính phủ, hướng tới mục tiêu không sử dụng kháng sinh phòng bệnh từ 1/1/2026, việc áp dụng toàn diện các biện pháp này chính là bước đi bền vững cho chăn nuôi hiện đại.

Hiện, ngành chăn nuôi heo Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ. Việc giảm dần phụ thuộc kháng sinh đặt ra thách thức không nhỏ cho các hộ chăn nuôi, nhưng đồng thời mở ra cơ hội nâng cao chất lượng sản phẩm và hướng tới tiêu chuẩn xuất khẩu.

Nhiều trang trại hiện đại đã áp dụng đồng bộ các biện pháp an toàn sinh học, quản lý dinh dưỡng và phòng bệnh chủ động, kết hợp với vaccine, giúp giảm thiểu rủi ro dịch bệnh và chi phí điều trị. Cùng với chính sách siết chặt quy định về kháng sinh, những nỗ lực này đang từng bước hình thành một ngành chăn nuôi heo bền vững, an toàn, vừa đáp ứng nhu cầu thị trường nội địa, vừa hướng tới xuất khẩu.

Theo Lê Bình/ NNVN