Nhắc tới Đoan Hùng (Phú Thọ) nhiều người biết đến một sản vật nức tiếng - bưởi Sửu Chí Đám. Bưởi Đoan Hùng có hai dòng, bưởi Sửu Chí Đám và bưởi Bằng Luân. Bưởi Sửu Chí Đám có mùi thơm đặc trưng, vị ngọt mát... Người dân nơi đây nhiều đời truyền nhau phương pháp bảo quản bưởi không hóa chất.

Quả bưởi 5 - 6 tháng sau khi hái vẫn tươi ngon, vàng mọng, vị ngọt còn nguyên… Bưởi Sửu Chí Đám có tự bao giờ, chưa ai rõ. Chỉ biết rằng, người đầu tiên đưa giống bưởi này về Chí Đám ươm mầm tên là Sửu.

Cái tên bưởi Sửu có lẽ bắt nguồn từ đây. Sau bao năm thăng trầm, cây bưởi tổ bị già cỗi, nay cũng không còn. Người dân Chí Đám giờ lấy mốc 2003, là năm tỉnh Phú Thọ thực hiện dự án phục tráng lại giống bưởi Sửu. Ai nấy đều vui mừng vì giống bưởi quý của quê hương từng bị mai một, nay đã được quan tâm đầu tư, phát triển. Ông Nguyễn Đức Hoạch, thôn Chí 2, xã Chí Đám tâm sự, ngày đó gia đình ông cũng tham gia trồng gần 6 sào bưởi.

Đây là cây lâu năm, khi trồng chẳng ai nghĩ sẽ làm giàu. Thế rồi, sau nhiều năm, bưởi Sửu Chí Đám đã thành một thương hiệu...

Bôi vôi vào núm, giữ cho quả bưởi không bị thối

Bên trong, từng múi bưởi vẫn căng mọng

Theo ông Hoạch, bưởi Sửu dễ trồng nhưng khó thành công, bởi loại cây này vô cùng mẫn cảm với thời tiết, sâu bệnh. Nhiều nơi cũng thử đem giống về trồng nhưng chất lượng không ngon, sản lượng bấp bênh.

Chất lượng bưởi phụ thuộc nhiều vào thời tiết. “Bưởi ra hoa mà trời âm u, không có nắng, tỷ lệ đậu quả không cao. Còn nếu gặp trời mưa dầm dề, hoa bị thối rồi trút sạch”, ông Hoạch chia sẻ. Cách duy nhất để khắc phục là cắt tỉa cành, tạo tán để ánh nắng có thể xuyên qua tránh việc hoa bị mốc cũng như nấm bệnh trên cây. Để bưởi ngon, năng suất cao, người trồng còn áp dụng phương pháp thụ phấn bổ sung. Đó là dùng phấn của loại bưởi chua thụ cho hoa của bưởi Sửu.

Chất lượng của bưởi Sửu không bị ảnh hưởng mà còn tăng lên rõ rệt. Tuy nhiên, người trồng chỉ mong 1 vạn hoa cho đậu 100 quả là đạt lắm rồi. Loài ve sầu được coi là kẻ thù của bưởi Chí Đám. Nghe tiếng mưa rào, ấu trùng ve sầu chui lên, chích vào cuống những quả bưởi đang thì xanh mơn mởn. Oái ăm, ve sầu chỉ ngoi lên vào ban đêm. Nhiều hôm vườn bưởi nào cũng lập lòe ánh đèn pin như ma trơi. Cả xã rủ nhau đi bắt ve sầu.

“Chúng tôi cũng tìm đủ mọi cách nhưng không cách nào diệt được, chỉ đi bắt thủ công bằng tay thôi. Có hôm bắt được 4 - 5 kg ve sầu. Rảnh rỗi, đem chiên lên uống rượu cũng ngon lắm”, ông Hoạch kể. Bưởi Sửu Chí Đám thu hoạch rộ vào tháng 9, tháng 10 năm trước. Nhưng đến tận tháng 5, tháng 6, quả vẫn tươi mọng, tỏa thơm ngát. Bổ ra, từng tép vẫn căng mọng, ngọt mát. Liệu người trồng có sử dụng chất bảo quản? Không hề.

Nhiều đời, người trồng bưởi Sửu vẫn truyền nhau một “bí kíp” bảo quản bưởi vô cùng độc đáo.

Một chùm bưởi Sửu Chí Đám khi còn non

Ông Hoạch bổ cho tôi ăn thử một quả bưởi Sửu đã bôi vôi, ủ lá chuối từ năm ngoái. Nhìn bề ngoài, ít ai ngờ, quả bưởi đã thu hái từ 5 - 6 tháng trước. Vỏ vẫn căng mọng, tỏa mùi thơm dễ chịu. Cắn một múi, vị ngọt mát tỏa trong miệng rồi lan dần lên mũi... Bưởi sau khi thu hái, để chỗ mát từ 3 - 4 hôm, sau đó tiến hành bôi vôi vào cuống.

Tùy số lượng bưởi mà dùng cót quây lớn hay nhỏ. Lá chuối khô xé nhỏ, rải một vòng trong lòng cót. Bưởi được đặt trong mỗi túi ni lông vừa vặn, hở miệng rồi xếp đều trên lá chuối. Dùng một lượng lá chuối khô phủ đều trên quả bưởi. Miệng cót có thể đậy, nhưng không được kín. Điều quan trọng, nơi bảo quản bưởi phải kín gió, thoáng mát. Cùng một cây, nhưng không phải quả nào cũng được chọn để bảo quản tới năm sau. Phải chọn quả bưởi to, đẹp, màu vàng ruộm, không bị ong châm. Đặc biệt, khi thu hái thật nhẹ nhàng, không để vỏ xây xát, bưởi rất dễ bị thối.

Ông Phạm Quang Trung, Phó Chủ tịch UBND xã Chí Đám cho hay, tổng diện tích bưởi Sửu toàn xã còn 90ha với khoảng 2.700 gốc nhưng hiện chỉ có 40ha đang cho thu hoạch. Trong đó, trồng tập trung 40ha, nhiều nhất tại 2 thôn Chí 1 và Chí 2. Năng suất trung bình đạt từ 200 - 300 quả/cây/năm. Tuy sản lượng không nhiều, nhưng bưởi Sửu Chí Đám chưa bao giờ mất giá. Bưởi ngon, loại A, bán tại vườn từ 70 - 80 nghìn đồng/quả.

Mỗi năm, 1ha bưởi cho người dân thu nhập khoảng 600 triệu đồng. Đặc biệt là từ năm 2010, khi bưởi Sửu chính thức được đăng ký chỉ dẫn địa lý thương hiệu bưởi Đoan Hùng. Cũng theo ông Trung, ngoài bán tại vườn, người dân thường bảo quản tới năm sau, mang sản vật Đoan Hùng dâng lên giỗ Tổ mùng 10/3 âm lịch.

Theo KẾ TOẠI/ NNVN